Thế nào là "hành vi chưa phù hợp"?
Hành vi chưa phù hợp của trẻ như: Sử dụng bạo lực với người khác (Đánh, cắn); Chưa điều chỉnh được cảm xúc và hành vi của mình (La hét, khóc lóc, tức giận thái quá...) hay các hành vi về học tập (Mất động lực học tập, sa sút trong học tập...)
Một vài phân tích Không tồn tại cụm từ "Cha mẹ hoàn hảo" cũng như "Cha mẹ hoàn toàn yếu kém"
Chúng ta thường bị truyền thông đưa đi theo một định hướng rằng: Hãy trở thành cha mẹ "Hoàn hảo", bằng việc họ sẽ đưa ra những tấm gương của những "Bà mẹ thần đồng" như 1 vì sao lấp lánh, 1 vầng thái dương rực rỡ....đã nuôi dạy nên những đứa trẻ "hoàn hảo về mọi mặt".
Sai, rất sai, cái sai bao gồm: Mẫu số quá nhỏ: Việc 1 phương pháp nào đó tốt với em bé này, trong bối cảnh gia đình này, với cha mẹ như thế này...chưa chắc đã tốt với em bé khác trong 1 gia đình khác. Đó là lý do tại sao nghiên cứu khoa học thường phải có cỡ mẫu (Sample) đủ lớn và đa dạng (Vùng miền, chủng tộc, trình độ...) để đưa ra một kết luận dưới dạng "khuyến nghị" chứ không phải "khẳng định". Việc tin quá, phụ thuộc quá vào trào lưu "Hotmom" sẽ rất dễ làm các bạn rơi vào vùng "Tự ti" khi không làm được, hoặc "Tự mãn" khi thấy mình làm giống người này, người nổi tiếng kia. Thậm chí có thể làm bạn "lạc" mất tiếng nói của chính đứa con của mình.
Sự khác biệt về Bối cảnh/ văn hoá: Một nghiên cứu rất nổi tiếng trong Psychology đã chỉ ra rằng "Trào lưu mẹ hổ - Tiger Mom có thể tốt 1 mặt nào đó cho trẻ em tới từ những nước Châu Á, đặc biệt là các nước có tư duy "Khổng Giáo" như Trung Quốc, Việt Nam, Hàn quốc..nhưng lại không tốt với trẻ trong bối cảnh xã hội phương Tây..." mà cái tốt này cũng không có toàn diện, có thể Tiger Mom giúp nâng cao thành tích của trẻ (Bởi sự độc đoán của Cha mẹ) nhưng lại làm giảm lòng Tự tôn (Self-esteem) và chỉ số Hạnh phúc (Subjective Happiness). Thậm chí nghiên cứu về 3 phong cách làm cha mẹ nổi tiếng của Baumrind (Dân chủ; Độc đoán; Dễ dãi) cũng không hoàn toàn đúng trong bối cảnh văn hoá Châu Á. Và các ba mẹ nên nhớ rõ, không có 1 cha mẹ nào là hoàn toàn Dân chủ - Độc đoán - hay Dễ dãi, chúng ta là tổng hoà của cả 3 phong cách này - trong những khoảng thời gian nhất định, với những đứa trẻ nhất định.
Thậm chí, những phong cách làm cha mẹ tiến bộ như Làm cha mẹ tỉnh thức (Mindful Parenting); Cha mẹ bằng điểm mạnh (Strength-based Parenting) đều có trong tất cả các bậc cha mẹ. Vấn đề là các bạn có nhận ra nó hay chưa? Có người hướng dẫn để luyện tập và phát triển nó hay chưa? Những hạt giống tốt đẹp ấy - rõ ràng đều có trong tất cả chúng ta.
Hãy nhớ rằng, không có bất kỳ 1 bậc cha mẹ nào là Hoàn Hảo hay Yếu Kém hoàn toàn hết. Nhưng bạn thì luôn có cơ hội để "tốt lên mỗi ngày". Và, hãy đối xử thật Tử tế, thật Từ bi (Self-Compassion) với chính bản thân mình.
Hãy tìm về Lý thuyết, tìm về với cội nguồn của Giáo dục: Đó chính là Triết học (Philosophy) và Tâm lý học (Psychology). Nếu bạn cứ đợi đến khi có vấn đề rồi mới đi tìm chuyên gia để hỏi thì....bạn có nguy cơ sẽ phải đi hỏi cả đời. Vấn đề ở đây là gì? Tại sao lại cần Lý thuyết?
Lý thuyết cung cấp cho bạn cái nhìn tổng quan về sự phát triển của 1 đứa trẻ, trong đó có Hành vi của trẻ. Tricks and Tips sẽ chỉ hữu ích trong các tình huống cụ thể mà thôi, mà phàm là cuộc sống, chúng ta không bao giờ giải quyết hết các tình huống đâu. Ngày hôm nay con đánh em ở nhà - chúng ta giải quyết xong. Nhưng ngày mai con lên trường đánh bạn, ngày kia là đánh đứa trẻ hàng xóm. Làm sao chúng ta có thể đi theo trẻ để mà giải quyết hết đây? Vậy cái cốt lõi có thể không nằm ở chứ "Đánh", mà nó nằm ở nguyên nhân đằng sau hành vi ấy của con. Điều này chỉ có thể lý giải được nếu bạn dựa vào Lý thuyết và nghiên cứu khoa học. Đừng bao giờ nghĩ "Ôi một mớ lý thuyết suông", không đúng - Lý thuyết đều có phần bắt nguồn từ việc các nhà khoa học muốn lý giải 1 hiện tượng thực tế mà thành. Lý thuyết cũng là bao nhiêu các thực nghiệm đóng góp vào - nên không có tồn tại từ "suông" nào ở đây đâu.
Sau đây là 1 số từ khoá để tìm các Lý thuyết đọc về chủ đề: Hành vi của trẻ em
Lý thuyết Tâm lý học hành vi: Thuyết hành vi cổ điển giải thích về cơ chế đằng sau hành vi (Đại diện là Waston)
Thuyết hành vi tạo tác: Giải thích về cơ chế của Phần thưởng và Hình phạt (Đại diện Skinner)
Lý thuyết Học tập xã hội: Giải thích về nguyên nhân Xã hội của hành vi (Bắt chước từ người khác...) đại diện là Bandura
Mô hình phân tích hành vi ABC-M; Mô hình quản lý hành vi ABA
Hỗ trợ hành vi tích cực (Positive Behavior Intervention Support - PBIS)
Hệ thống đào tạo làm cha mẹ hiệu quả (Systematic Training for Effective Parenting - STEP)
Đào tạo làm cha mẹ hiệu quả PET
Lý thuyết về TLH phát triển: Các tác giả gợi ý: Jean Piaget, Lev Vygotsky
Lý thuyết của Erick erickson
Ngoài ra, còn có các cuốn sách dịch về Tâm lý học trẻ em rất hay ở Việt Nam mà dễ đọc cho Ba mẹ:
Các lý thuyết về trẻ em
Các lý thuyết học tập về trẻ em
Tính khí của trẻ
Những đứa trẻ chín ép
Cách nuôi dạy những đứa trẻ dễ cáu giận, khó bảo
Giáo dục không trừng phạt
Khám phá sức mạnh nhân cách
Thực hành giáo dục nhân cách: Giúp trẻ trưởng thành Hạnh phúc và Vững vàng.
Mong rằng những chia sẻ bên trên sẽ hữu ích với các Ba mẹ. Và hãy nhớ, nếu muốn học hãy tìm đến chuyên gia trong lãnh vực đó để học - những người được đào tạo chính quy về Tâm lý học trẻ em và có thực hành xuyên suốt với trẻ em.
* Người viết: Nguyễn Minh Thành - Thạc sỹ khoa học (MSc) chuyên ngành: Tâm lý học Giáo dục và Phát triển tại Viện Tâm lý học – Đại học Sư Phạm Quý Châu, Trung Quốc.